مقالات علمی بارها و بارها توسط داوران علمی مجله قبل از اینکه چاپ شوند مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند. علی رغم این بررسی، احتمال وجود دارد که بعد از چاپ مقاله و به اصطلاح آنلاین شدن آن در وب سایت‌ها و پایگاه‌های داده مهم، اشکالاتی در مقاله وجود داشته باشد. برخی اشکالات کوچک هستند مانند اشتباه در آدرس ایمیل نویسنده مسئول یا نام هریک از نویسندگان. اما برخی اشکالات دیگر وجود دارند که اعتبار مقاله را زیر سوال می‌برند و لازم است که مقاله باز پس گرفته شود. باز پس گیری یا همان Retraction روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد که گرچه مقاله چاپ شده است اما محتوای آن اشکالات اساسی دارد و دیگر سندیت و اعتبار لازم را ندارد. باز پس گیری مقاله رخدادی طبیعی و بخشی از فرآیند چاپ مقاله است و مجلات معتبر می‌بایست مقالاتی که بعد از چاپ دارای اشکالات عمده هستند را باز پس دهد یا به اصطلاح Retract نماید. در حقیقت وقتی مجله، مقاله‌ای را ری ترکت (Retract) میکند به این معنی نیست که قصد دارد نویسندگان آن مقاله را تنبیه کند، بلکه هدف اصلی جلوگیری از رخداد اشتباه و خطا در ساحت علم است. ری ترکت شدن مقاله صرفاً بازگشت به صفر است، به این مفهوم که مقاله اینبار بعد از مرحله چاپ ریجکت می‌شود. در این مطلب که با عنوان مقاله ری ترکت شده (Retracted paper) و آشنایی با مفاهیم آن آمده است سعی خواهیم نمود با طرح سوالاتی به مبحث بازپس گیری مقاله یا ری ترکت به صورت جامع بپردازیم. با وب سایت چاپ مقالهاوج دانش همراه باشید.
مقاله ری ترکت شده (Retracted paper) و آشنایی با مفاهیم آن
۱- چرا مقاله ری ترکت یا باز پس فرستاده می‌شود؟
مقالات تنها زمانی ری ترکت یا باز پس فرستاده می شوند که خطاهای جدی دارند و نمی‌توان این خطاها پوشش داد. بر اساس نظر کمیته اخلاق نشر، ادیتور مجله می‌بایست زمانی مقاله‌ای را ری ترکت نماید که:
الف) شواهدی مبتنی بر این داشته باشند که یافته‌های مقاله چه به صورت عامدانه (مانند دیتاسازی) و چه به صورت غیرعامدانه (اشتباه اساسی در محاسبات) از طرف نویسنده یا نویسندگان مخدوش شده است و غیرقابل اتکا هستند.
ب) یافته‌های این مقاله قبلاً در جای دیگری چاپ شده‌اند؛ در این شرایط یافته‌های کنونی مقاله هیچ تفاوتی با یافته‌های قدیمی ندارد. مثلاً ارایه یک روش درمانی جدید برای درمان یک بیماری. که بعد از چاپ مشخص می‌شود این روش درمانی در مقاله دیگری قبلاً منتشر شده است.
ج) مقاله یک سرقت علمی است.
د) محتوای مقاله گزارشی از یک کار غیر اخلاقی است (از این لینک می‌توانید به برخی از این پژوهشهای غیراخلاقی دسترسی داشته باشید).
یک مشکلی که وجود دارد آن است که برخی مجلات دلایلی آشکار برای ری ترکت کردن مقاله اعلام نمی‌کنند. یعنی مقاله‌ای را ری ترکت کرده‌اند اما دلیل واضحی برای آن اعلام ننموده‌اند که عمدتاً برای حفظ آبرو و اعتبار خود است. برای جلوگیری از این مشکل، ایوان اورانسکی موسس وب سایت Retraction Watch پیشنهاد نمود که شاخص شفافیت ‘transparency index’ برای مجلات محاسبه شود و این شاخص نشان دهد که آنها به چه میزان در باب ری‌ترکت کردن مقالات شفافیت لازم را دارند.
۲- چه کسی مسئول ری ترکت کردن یا باز پس فرستادن مقاله است؟
تصمیم گیرنده نهایی برای ری ترکت کردن یا باز پس فرستادن مقاله ادیتور مجله میباشد. ادیتور مجله موظف است تا با اعلام دقیق مشکلات مقاله چاپ شده، آن را ری ترکت نماید. ادیتور می تواند از نویسندگان مقاله بخواهد تا مقاله را ری ترکت نمایند و در صورتی که آنها نپذیرفتند خود آن را ری ترکت نماید.
۳- وقتی ادیتور مجله تصمیم به ری ترکت کردن مقاله می‌گیرد چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی مقاله ری ترکت می‌شود بر روی آن می‌بایست علامت هشدار Retracted درج گردد و همچنین دلایل ری ترکت شدن آن نیز بیان شود. علاوه بر آن مقاله ری ترکت شده نباید از دسترس عموم خارج شود و می‌بایست در وب سایت مجله باقی بماند به این شرط که قویاً در آن ری ترکت شدن مقاله برجسته شده باشد. در این لینک شما می‌توانید یک مقاله ری ترکت شده را مشاهده نمایید. اگر شما بر روی گزینه دانلود PDF کلیک نماییداین فایل را دریافت خواهید نمود.
کمیته اخلاق در پژوهش اعلام میکند که نحوه آگاه ساختن خوانندگان از اینکه مقاله ری ترکت شده است به این شکل باید باشد:
الف) ری ترکت شدن مقاله در همه نسخه‌ها و تمام مکان‌هایی که آن مقاله ایندکس شده است مشخص گردد. برای مثال، اگر مجله نسخه کتابی (هاردکپی) و نسخه الکترونیکی از مقاله ارایه می‌دهد می‌باید در تمام نسخ ری ترکت شدن مقاله به سمع و نظر خوانندگان برسد.
ب) هشدار ری ترکت شدن مقاله به وضوح و آشکارا چه در بخش عنوان مقاله و چه در بخش نویسندگان مقاله ظاهر شود.
ج) سریعاً باید ری ترکت شدن مقاله اطلاع داده شود تا دیگر پژوهشگران از آن استفاده ننموده و عواقب آن کاسته شود.
د) مجله باید به صورت آزادانه مقاله ری ترکت شده را در دسترس عموم قرار دهد و نه فقط به افرادی که آبونه هستند.
و) ادیتور مطرح سازد که چه کسی مقاله را ری ترکت کرده است. اگر نویسندگان این کار را نموده‌اند باید نام نویسندگان و اگر ادیتور خود این کار را نموده است باید نوشته شود توسط ادیتور مجله ری ترکت شده است. به عنوان مثال جمله‌ای شبیه به این حتماً ذکر شود:
The authors unanimously wish to retract this paper because of several incorrect statements and erroneous presentation of primary data, results and conclusions.
“نویسندگان این مقاله متفقاً تمایل داشتند به خاطر وجود ایرادات متعدد، مقاله را ری ترکت یا باز پس گیری نمایند”
اگر ادیتور خود این کار را نموده است باید به جای نویسندگان، ادیتور را بنویسد.
