مقدمه
طرح تحقیق، مهم ترین و اصلی ترین بخش یک کار تحقیقی و پژوهشی است، طرح تحقیق ( Proposal) اصل تحقیق نیست، بلکه طرح اولیه و طرح پیشنهادی تحقیق است، طرح تحقیق در واقع شبیه طرح اولیه و پیشنهادی یک ساختمان است که توسط ارشیتکت (پژوهشگر یا محقق) ارکان اصلی آن طراحی و محاسبه شده و به صورت نقشه و ماکت ساختمان در آمده است و چنانچه یک مهندس خبره ( استاد راهنما ) به آن نگاه کند، بتواند ساختمانی را ( پژوهشی را) که بر اساس این نقشه شکل می گیرد، از قبل برای خود تجسم کند. پژوهشگری که قصد تحقیق دارد، ابتدا باید برای پژوهش مورد نظر خود طرح تحقیق بنویسد. طرح تحقیق در واقع نقشه انجام تحقیق است و راهنمای محقق برای عملیاتی کردن و اجرای تحقیق است .
هر چند انتخاب موضوع و فرایند تهیه و تکمیل یک پروپوزال به راحتی و در مدت زمانی کوتاه انجام می شود، ولی باید توجه داشت که پروپوزال در واقع پیشنهادیه تحقیق بوده و به منزله نقشه های محاسباتی ساختمان است، لذا چنانچه با دقت و با محاسبات دقیق طراحی گردد، پژوهشگر در انجام مراحل بعدی با مشکل اساسی روبرو نخواهد شد. به عبارت دیگر چنانچه دانشجوئی عنوان پژوهش خود را درست انتخاب کرده باشد و تمامی ارکان و اجزاء پروپوزال به ویژه طرح مسئله، اهمیت و ارزش تحقیق، تاریخچه مطالعات، اهداف، سئوالات، فرضیه ها و روش و مراحل انجام تحقیق را به طور دقیق و کامل تهیه کرده باشد، در انجام پژوهش با مشکلاتی از جمله سر درگمی و ابهام روبرو نخواهد شد، به طوری که گفته می شود پژوهشگری که طرح تحقیق خود را به طور دقیق، روشن و کامل نوشته، به نظر می رسد بیش از 50 درصد رساله یا پایان نامه خود را تهیه کرده است.
-
نحوه نگارش پروپوزال
در نوشتن پروپوزال باید به نکات ذیل توجه فرمایید:
- معرفی موضوعی که برای پایان نامه خود انتخاب کرده اید
-توضیح اهمیت آن موضوع
-ذکر پژوهش هایی که در گذشته در این باره صورت گرفته
-نتایجی که فکر می کنید از تحقیق خواهید گرفت
-روش یا روش هایی که در پژوهش از آنها بهره خواهید گرفت
-منشور و قالب بندی شکل پروپوزال بنا بر هدفی که از آن دارید و یا به مقتضای رشته تحصیلی شما
اجزاء تشکیل دهنده طرح تحقیق
1- عنوان تحقیق
نخستین گام در انجام تحقیق، تعیین عنوان تحقیق است. هیچ پژوهشگری نمی تواند بدون مشخص شدن عنوان تحقیق، پژوهش را آغاز کند. عنوان به منزله مقصد و طرح نهایی انجام پژوهش است و لذا در تعیین و انتخاب آن توجه به نکات زیر ضروری است:
1- بهتر است عنوان تحقیق نه خیلی کوتاه، نه خیلی طولانی، بلکه مختصر، جامع، رسا و غیر سئوالی باشد.
2- بهتر است در ابتدای عنوان از واژه هایی چون: بررسی، ارائه الگو، مطالعه، طراحی، تحلیلی بر، تبیین و ....استفاده شود.
3- بهتر است در عنوان تحقیق به نوعی متغیر های مستقل و وابسته نشان داده شوند.
4- موضوع تحقیق باید نو و جدید باشد.
5- عنوان پژوهش باید ارزش تحقیق داشته باشد.
6- پژوهشگر باید توان انجام تحقیق را داشته باشد.
7- موضوع تحقیق در حوزه کاری و تخصصی پژوهشگر باشد.
8- موضوع پژوهش باید به گونه ای باشد که جامعه به انجام تحقیق در مورد آن نیازمند باشد و پژوهش بتواند با نتایج خود مشکلی را از جامعه برطرف کند.
9- پژوهشگر به عنوان تحقیق و انجام پژوهش در مورد آن میل و علاقه داشته باشد.
10- موضوع تحقیق باید عملی و اجرائی بوده و قابلیت انجام تحقیق را داشته باشد .
11- عنوان تحقیق باید به گونه ای باشد که هدف های تحقیق را بیان کند .
12- بهتر است در عنوان تحقیق، قلمرو مکانی و محدوده زمانی پژوهش مشخص گردد.
2-اصطلاحات و واژه ها
معمولا تعدادی از اصطلاحات و واژه های فنی و تخصصی مربوط به عنوان و موضوع پژوهش ( 3 تا 6 ) ارائه شده و برای هریک مختصراً از منابع اصلی و معتبر، تعریفی آورده می شود.
3- شرح و بیان مسئله تحقیق ( طرح یک مشکل)
مسئله در واقع سئوالی است که در ذهن پژوهشگر راجع به یک پدیده، مشکل یا معضل مطرح می شود، هدف محقق از طرح این سئوال ریشه یابی، علت یا علل به وجود آورنده آن مشکل و یا راهکارهای رفع آن است.
در بیان مسئله محقق باید نکات زیر را رعایت کند:
1- محقق، شواهدی باید نشان دهد که معضلی یا مشکلی در جامعه وجود دارد.
2- محقق باید مشکل مطرح شده را بیان کند و ابعاد مختلف آن را به طور مستند نشان دهد.
3- محقق باید نشان دهد که قصد او از انجام تحقیق چیست؟ کدام متغیرها را قصد دارد مطالعه کند؟ نحوه ی مطالعه متغیرها ( اثر، رابطه یا ...) چگونه است.
4- پژوهشگر در پایان بهتر است محدوده زمانی و قلمرو زمانی تحقیق را هم مشخص کند.
بطورکلی مسئله تحقیق باید مشکل را مطرح کند، ابعاد آنرا مستند نشان دهد، انگیزه پژوهشگر را بیان کند ، متغیرها را نشان داده، نحوه بررسی آنها را روشن نموده و محدوده مکانی و زمانی تحقیق را تعیین نماید.
4-اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
در این مورد پژوهشگر باید مشخص کند که موضوع تحقیق چه اهمیتی دارد و ضرورت انجام این پژوهش چیست و نتایج آن در چه زمینه ای از اهمیت بیشتری برخوردار است.
- اهمیت این تحقیق در ارتباط با نظریه های موجود چیست؟
- نتایج این تحقیق در غنا بخشیدن به ادبیات موضوع چه نقشی دارد؟
- نقش نتایج تحقیق در ارائه مدل، الگو، نظریه جدید یا توسعه و بسط نظریه های قبلی چگونه است؟
- اهمیت نتایج تحقیق برای مدیران و برنامه ریزان چیست؟
- نتایج مثبت این تحقیق در ابعاد آموزشی و پژوهشی چه اثری دارد؟
- نتایج مثبت این تحقیق در ابعاد پژوهشی چگونه است؟
5-پیشینه تحقیق
برای اینکه پژوهشگر تحقیقات خود را در راستای پژوهش های هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهای تحقیقات دیگران هماهنگ کند، نیاز دارد با مراجعه به اسناد و مدارک پیرامون موضوع و مسئله ای که برای تحقیق انتخاب کرده، آگاهی خود را گسترش دهد.
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق و ادبیات موضوع، توجه به نکات زیر است :
1-برقراری ارتباطی منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مسئله تحقیق
2-آشنایی با چارچوب نظری یا تجربی مسئله تحقیق
3-آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های گذشته
4-پیشگیری از دوباره کاری
5-استفاده از تجربیات مفید محققان قبلی
6-آگاهی از نقاط ضعف پژوهش های پیشین
جهت دسترسی به اهداف بالا و تدوین مطالب پیشینه، رعایت نکات زیر ضروری است:
الف-منابع اطلاعاتی مرتبط با موضوع انتخاب گردد
ب- نتایج تحقیقات قبلی مطالعه، نقد و بررسی شود
ج- ترتیب موارد از کلی به جزئی ( عمومی به اختصاصی ) تدوین گردد
شیوه تدوین تحقیقات انجام شده
6-اهداف تحقیق
اهداف تحقیق می تواند به دو صورت کلی و ویژه مطرح شوند:
الف-هدف کلی
هدف کلی مستقیماً ازموضوع تحقیق مشتق می شود.
ب-اهداف ویژه
این هدف ها از مسئله پژوهش و از اهداف کلی مشتق می شوند و در واقع زیر مجموعه هدف یا اهداف کلی پژوهش هستند. این اهداف تصریح می کنند که در این تحقیق چه چیزی انجام می شود و چه چیزی انجام نمی شود.
7- سوالات تحقیق
در صورتی که تحقیق با توجه به پیشینه پژوهش نتواند جهت خاصی را برای یافته های خود پیش بینی نماید و رابطه ی بین متغیرها را حدس بزند، می تواند به بیان سئوالات پژوهش بپردازد. در طرح سئوالات تحقیق توجه به نکات زیر ضروری است:
- سئوالات پژوهش مستقیماً از اهداف تحقیق منشأ می گیرند.
در سوالات تحقیق، یک نوع متغیر مطرح می شود.-
- آوردن کلمه آیا در ابتدای سئوالات چندان مطلوب نیست.
بهتر است تعداد سئوالات محدود، شفاف و بدون ابهام باشد.-
8-فرضیه
- فرضیه، حدس و گمان محقق در مورد علل بوجودآمدن مشکل یا ارائه راه حل های آن است.
فرضیه، حدس و گمان محقق و در واقع جواب حدسی پژوهشگر در مورد سئوالات تحقیق است.-
- فرضیه، حدس و گمان پژوهشگر در مورد وجود تفاوت، احتمال رابطه و یا اثر بین دو یا چند متغیر است.
- فرضیه، حدس و گمانی است که مبتنی بر دانش و تجربه در مورد حل یک مسئله است.
- اغلب فرضیه ها حدسیاتی است که به طور منطقی از نظریه ها بر می آیند.
- فرضیه جمله خبری ساده ای است که در آن دو یا چند متغیر ( مستقل و وابسته)دیده می شود.
توجه: هماهنگی، همسویی و تعادل تعداد فرضیه ها با سئوالات پژوهش بسیار لازم است.
برای مثال، یک فرضیه ساده این است که بگوییم: میزان سواد با تعداد اولاد رابطه دارد یا تعداد خودروها در میزان آلودگی هوا اثر دارد.
توجه: صحت(تایید) یا عدم صحت فرضیه (رد) در محک آزمایش و مطالعه و تحقیق تعیین می شود، لذا پژوهشگر حق ندارد از قبل و بطور جانبدارانه در پی تأیید آن باشد و باید بداند رد یا تأیید فرضیه هیچ گونه اثر منفی برای پژوهش و پژوهشگر ندارد.
9-روش و مراحل تحقیق
یکی از ارکان تحقیق و یا پژوهش که در پروپوزال مطرح می شود، تعیین نوع تحقیق و مراحل انجام آن است. در این مورد محقق ضمن اشاره به نوع تحقیق، مراحل انجام آن را شامل: ابزار گردآوری داده ها، روش گردآوری اطلاعات، جامعه آماری و حجم نمونه ، روش انتخاب نمونه از جامعه آماری، ابزار تجزیه و تحلیل داده ها و بالاخره روش های تجزیه و تحلیل داده ها( روش های تحلیل کیفی و کمی) را توضیح می دهد.
در زیر به تعدادی از انواع تحقیق به طور مختصر اشاره می شود.
انواع تحقیق براساس هدف
1-تحقیقات بنیادی
این تحقیقات در پی شناخت و کشف روابط بین پدیده ها و درک اصول و قوانین طبیعی است. این تحقیقات نظریه ها و فرضیه ها را آزمایش می کنند، قوانین علمی را کشف کرده و مرزهای دانش را توسعه می دهند.
2-تحقیقات کاربردی
-این تحقیقات برداده ها ونتایج تحقیقات بنیادی تکیه دارند و در پی دستیابی به اصول و قواعدی هستند که بتوان آنها را در عمل و اجرا به کار بست.
-این تحقیقات در پی شناخت علل مشکلات و حل آنها هستند و کاربردی فراگیر دارند.
3- تحقیقات توسعه ای
این تحقیقات در پی شناخت راه های بهبود یا افزایش تولید و روش های جدید تولید کالا و خدمات بوده و عمدتأ متوجه نوآوری در فرایند ها، ابزارها و محصولات در یک زمان و مکان خاص هستند.
انواع تحقیق بر اساس ماهیت و روش
تحقیقات تاریخی
این گونه تحقیقات مربوط به موضوعات معین و مربوط به زمان گذشته است و تلاش محقق در جهت کشف حقایق پیشین از طریق جمع آوری اطلاعات و اسناد مربوط به گذشته می باشد.
تحقیقات توصیفی
هدف این تحقیقات، توصیف عینی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است البته بدون هیچگونه دخالت یا استنتاج ذهنی مثل نگرش سنجی ها و منو گرافی ها. تحقیقات موردی ، تحلیل محتوا، قوم نگاری و زمینه یابی از انواع آن محسوب می شوند .
تحقیقات همبستگی
این تحقیقات در پی کشف رابطه همبستگی بین متغیر هاست. جهت محاسبه میزان همبستگی بین دو متغیر از همبستگی های پیرسون و اسپیر من و کندال استفاده می شود.
تحقیقات علی ( علت و معلولی )
در این تحقیقات پژوهشگر با مطالعه شرایط قبلی درصدد جستجوی علل یا روابطی برای وقوع حوادث است.
تحقیقات پیمایشی
در این تحقیقات، محقق جهت پاسخ دادن به مسئله زمان حال و جمع آوری اطلاعات خود از روش پیمایشی و عمدتأ از تکمیل پرسشنامه و یا مصاحبه استفاده می کند و هدف محقق تعمیم نتایج نمونه به جامعه بزرگتر آماری است.
تحقیقات تجربی (آزمایشگاهی)
از این تحقیقات معمولأ جهت یافتن راه حل های مسائل و یا پیدا کردن راهکارهایی جهت حل مشکلات در زمان حال یا آینده استفاده می شود، در این تحقیقات عمدتا از روابط علت و معلولی استفاده می کنند و محل آزمایش و پژوهش معمولأ آزمایشگاه است و متغیر ها برای محقق قابل کنترل می باشد.
تحقیقات نیمه تجربی
این تحقیقات بیشتر مربوط به تحقیقات اجتماعی است و امکان کنترل همه متغیر ها برای محقق وجود ندارد ، مثل سنجش خصوصیات اجتماعی و فرهنگی افراد.
تحلیل محتوا
این روش معمولا برای سنجش تحلیل گفتار یا متن ها استفاده می شود، مثل مقایسه تحلیلی، روزنامه ها، مجلات، نوارها و ...تحلیل محتوا در مقولات مطالب عامیانه، علمی( متون مذهبی، کلامی، ادبی و ...) و تحلیل های کمی و ریاضی.
ابزار گرد آوری داده ها
پژوهشگر گاه جهت بدست آوردن اطلاعات به مدارک و اسناد معتبر و موثق ( کتب، منابع آماری و...) مراجعه می کند که این منابع را دست دوم (second-hand) می نامند و گاهی نیز به منابعی نیاز دارد که در دسترس پژوهشگر نیست و یا به روز نیست، که در این جا به گرد آوری اطلاعات از طریق میدانی (survey) یعنی تهیه پرسشنامه ، مصاحبه و مشاهده نیازدارد.
ابزار تحلیل داده ها
در تهیه جداول، تدوین نمودارها، فرآوری ، دسته بندی ، استخراج و تحلیل بهتر داده ها از انواع نرم افزار های کامپیوتری چون Spss، excel، GISو... استفاده می شود. www.migna.ir
روش های تجزیه و تحلیل داده ها
انواع روش های تجزیه و تحلیل داده هاعبارتند از روش های تحلیل کیفی و کمی ( آمار توصیفی و استنباطی )
جامعه آماری و حجم نمونه
در این قسمت جامعه آماری مورد نظر مشخص شد، روش تعیین تعداد نمونه به طور شفاف بیان می شود و نیزبه نحوه انتخاب نمونه ها از جامعه آماری نیز اشاره می شود.
10- کاربرد نتایج تحقیق
در این مورد پژوهشگر به گروه ها، سازمان ها و نهاد های استفاده کننده از نتایج تحقیق اشاره می کند.
11- محدودیت های تحقیق
در این مورد محقق با بیان محدودیت هایی که سر راه تحقیق است، به خواننده پیام می دهد که در مورد فرایند تحقیق قضاوت عادلانه ای داشته باشد.
در هر تحقیق تعدادی از محدودیت های احتمالی به شرح زیر می تواند سر راه محقق قرار گیرد:
- کمبود منابع علمی
- کمبود منابع مالی
- ضعف همکاری سازمان ها و نهاد ها
- گرفتاری های شخصی محقق
- کمبود زمان در اختیار
- تعداد و متغیرهای ناخواسته
- ناهماهنگی اساتید راهنما
یک بار دیگر فهرست وار نکات مهم پوروپوزال را به شرح ذیل اشاره می کنیم:
شکل بندی بنیادین آن ، همواره باید شامل عنوان بندی ها و بخش های زیر باشد :
1- موضوع تحقیق ( Project Title )
ذیل این عنوان باید عنوان دقیق تحقیق را ذکر نمایید. برای مثال :
Project Title: Women Role in Southeast Thailand
2- توضیح موضوع و اهمیت آن ( Importance and Statement of Topic )
در این بخش باید جوانب موضوع ، چگونگی ارتباط آن با رشته تحصیلی مورد نظر و اهمیت موضوع به لحاظ علمی و کاربردی را توضیح فرمایید.
3- ادبیات تحقیق و پژوهش های مرتبط ( Review of Literature and Relevant Topics)
باید توضیح مختصری درباره تحقیقاتی که پیش از شما روی این موضوع و موضوعات نزدیک به آن انجام شده بدهید. در این بخش در واقع باید به ذکر پژوهش هایی بپردازید که شما قصد دارید یافته های آن ها را تکمیل و اشتباهات آن ها را رفع و یا نتایج آن ها را رد نمایید.
4- اهداف و فرضیه ها ( Aims and Hypothesizes )
در این قسمت به ذکر نتایجی بپردازید که فکر می کنید از تحقیق می توانید بگیرید.
هدف , سمت حرکت و مقصود از تحقیق را توضیح دهید.
5- روش ها و ابزار های تحقیق ( Methodology )
توضیح دهید که در انجام پروژه از چه روش هایی سود برده اید و چه ابزارهایی را برای رسیدن به اهداف تحقیق خواهید داشت.
6- منابع( References )
فهرستی از منابعی که فکر می کنید از آن ها استفاده خواهید نمود و به کار شما مرتبط است را بترتیب نام منظم کنید.
*نکات مهم
1- پروپوزال را با موضوع شروع نکنید، بلکه عنوانی مانند مثال زیر را در روی جلد بیاورید و بعد متن پروپوزال را بنویسید :
A PhD / Master Dissertation Proposal Presented to
The Department of Gerontology
Faculty of Gerontology
University Putra Malaysia
By : Maryam Mobini
2- نکات زیر را در مورد انتخاب و نگارش تیتر تحقیق رعایت نمایید :
الف ) سعی کنید موضوع روشن و ساده باشد.!
ب ) عنوان پروژه را به صورت خلاصه ای فشرده از آن چه در ذهن دارید در نظر بگیرید. سعی کنید با همان یک جمله عنوان پروژه بتوانید منظور اصلی تحقیق و هدف هایتان را به خواننده منتقل کنید. عنوان کار شما باید کاملاً مشخص کند که شما می خواهید چه چیز را و در چه شرایطی مطالعه نمایید.
پ ) در جمله بندی عنوان پروژه دقت کنید تا چیدمان آن طوری باشد که آن چه اصل موضوع تحقیق شماست از فرع آن قابل تشخیص باشد.
ت ) سعی کنید کلمات اضافی را از عنوان پروژه حذف کنید .
3- در رابطه با هدف تحقیق و موضوعی که برای مطالعه انتخاب کرده اید (Objectives) دقت کنید که در رابطه کامل با هم باشند و در نوشتن پروپوزال سعی نمایید که این رابطه را به خوبی نمایش دهید.
4- در زمینه چگونگی انتخاب روش تحقیق نیز ، وضع به همین ترتیب است. سعی کنید مناسب ترین ، عملی ترین ، علمی ترین روش را برای تحقیق انتخاب فرمایید.
5- پروپوزال را منظم و با بخش بندی مناسب آماده کنید. سعی کنید مرز بین عنوان ها مشخص و مطالب را بر روی 1 روی کاغذA4 تایپ نمایید.
6- حجم پروپوزال باید برای دوره های کارشناسی ارشد حداقل 5 صفحه و برای دکتری حداقل 8 صفحه باشد. در این میان حداقل یک صفحه به ادبیات تحقیق و حداقل یک صفحه به منابع تحقیق اختصاص و سعی نمایید از منابع جدید و به روز استفاده کنید و همه ی منابع پروژه فارسی زبان نباشند. هم چنین توجه کنید فونت استاندارد برای پروپوزالTimes and New Romans با سایز 12 میباشد.
7- از نوشتن موارد اضافه در پروپوزال ، مثل ÷یش گفتار و مقدمه و عرض ارادت برای استاد راهنما و غیره ، خود داری کنید .
8- در مورد نگارش انگلیسی ، درباره متن پروپوزال با یک مترجم و یا کسی که انگلیسی ادبی را به خوبی می داند مشاوره نمایید. متن پروپوزال باید به لحاظ علمی و ادبی هیچ غلطی نداشته باشد.
9- پروپوزال با جدیت آماده کنید و جدی بگیرید! بررسی و ارزیابی علمی شما در واقع فقط از طریق پروپوزال است . پس تمام تلاش و دانش خود را برای تنظیم دقیق آن به کار بندید
