جلسه دفاع از پایان نامه و نکاتی که باید بدانید

معمولاً وقتی قصد دارید از پایان نامه خود دفاع نمایید، بسیاری برای شما از جلسه دفاع از پایان نامه و نکاتی که باید بدانید میگویند. در اغلب دانشگاه‌های دنیا دانشجویان تحصیلات تکمیلی موظفند پس از اتمام نگارش پایان نامه، آن را به دانشگاه تحویل می‌دهند و پس از تعیین داور یا داوران پایان نامه در جلسه‌ای رسمی حضور می‌یابند، و ضمن اراه گزارشی شفاهی از کار خود، به پرسش‌های داوران و پرسش‌های احتمالی سایر حاضران پاسخ می‌دهند. در جلسه دفاع مهارت‌‌های سخنرانی دانشجو نقش اساسی دارد، زیرا او ناچار است روایتی صادقانه از ماه‌ها تلاش خود را در زمانی کوتاه که معمولاً بین سی تا ۴۵ دقیقه پیش‌بینی می‌شود، ارایه کند. بدیهی است که در زمان اندکی که برای ارایه در نظر گرفته می‌شود، باید به مهمترین نکات اشاره شود که در غیر اینصورت، حاضران در جلسه دفاع نمی‌توانند برداشت درست و دقیقی از فرآیند پژوهش به دست آورند. در بسیاری از کشورهای دنیا، از جمله در ایران، جلسه دفاع عمومی است  همه علاقمندان می‌توانند در آن شرکت کنند. اما در برخی از کشورها، از جمله انگلستان، جلسه دفاع تنها با حضور دانشجو و داوران داخلی و خارجی برگزار می‌شود. چنانچه استاد راهنما یا مشاور نیز تمایل داشته باشند، می‌توانند در این جلسه شرکت کنند. اما فقط دانشجو باید به پرسش‌های داوران پاسخ دهد و استاد راهنما و یا مشاور فقط می‌توانند نظاره‌گر این گفت و گو باشند. داور خارجی که نقش اصلی را در مدیریت جلسه دفاع دارد، از دانشگاهی غیر از دانشگاه محل تحصیل دانشجو دعوت می‌شود و به همین دلیل داور خارجی نام دارد.

در بسیاری از جلسات دفاع دیده می‌شود که دانشجویان با استفاده از امکانات نمایشی نرم‌افزارهایی مثل پاورپوینت به ارایه بخش‌هایی از پایان نامه می‌پردازند که دقیقاً به همان ترتیبی است که در متن پایان نامه آمده است. اگرچه استفاده از پاورپوینت و ابزارهای نمایشی مشابه بر جذابیت ارایه می‌افزاید، هیچ الزامی وجود ندارد که دانشجو اسلایدها را یکی پس از دیگری به ترتیب نمایش دهد، و تنها به خواندن محتوای اسلایدها بسنده کند، زیرا بهتر است او ضمن استفاده از این امکانات روایت پژوهش خود را به زبانی ساده برای حاضران تعریف کند؛ زیرا متن پایان نامه قبل از جلسه در اختیار داوران بوده و پس از آن در اختیار سایر علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. از اینرو، جلسه دفاع فرصتی است که دانشجو به زبان خود داستان پژوهش خویش را همراه با فرازها و فرودهای آن روایت کند. علاوه بر این، نباید فراموش کرد که این جلسه فرصتی است که دانشجو از کاستی‌ها و اشکالات احتمالی متن پایان نامه مطلع شود و قبل از ارایه نسخه نهایی، به رفع این اشکالات بپردازد.

جلسه دفاع از پایان نامه و نکاتی که باید بدانید: هفت نکته بسیار طلایی

اولین نکته طلایی جلسه دفاعیه تنظیم وقت ارایه است؛ بدین معنا که در این مرحله باید از خود بپرسید آیا حجم مطالب برای ارایه در جلسه با وقت آن تناسب دارد یا خیر؟ گاهاً مشاهده می‌شود که حجم مطالب از سوی دانشجو کم انتخاب می‌گردد که باعث می‌شود مطالب بسیار زودتر از وقت قانونی تمام می‌شود که نوعی نقص مهم در کار دفاعیه به حساب می‌آید. در واقع تجربه ما ثابت کرده است زیاد بودن مطالب بیش از حد زمان جلسه دفاعیه عمدتاً مشکلی ایجاد نمی‌کند اما کم بودن مطالب معمولاً این حس را به وجود می‌آورد که کیفیت جلسه دفاعیه پایین بوده است. دومین نکته رویکرد روایتی در ارایه است. آیا جلسه دفاعیه روایتی ساده از فرآیند پژوهش شما  نکات مهم آن است؟ معمولاً بیان رویکرد روایتی برای اساتید داور بسیار مهم است. اینکه آنها احساس کنند دانشجو با تسلط کامل فرآیند پژوهش خود را از نقطه آغازین تا نکته انتهایی به سادگی روایت نماید و در روایت خود نیز از جملات و عبارات خود بیشتر استفاده نماید.

سومین نکته، داشتن تجربه قبلی از جلسات دفاع است. آیاقبلاً در جلسه‌های دفاعیه دوستان و همکلاسی‌هایتان شرکت کرده‌اید؟ اگر شرکت نکرده‌اید و هنوز مدتی تا زمان دفاعیه خود فرصت دارید وقت را هدر ندهید و در اسرع وقت در یک جلسه دفاعیه شرکت کنید تا با فرآیند و رویدادهای آن آشنا شوید. پیش‌بینی پرسش‌های داوران چهارمین نکته می‌باشد. واقعیت این است که پژوهش‌ها همه دارای یک ساختار مشابه هستند و اگر سوالی از یک بخش پایان نامه بارها سابقاً پرسیده شده است احتمال دارد که همان سوال در جلسه دفاعیه پایان نامه شما نیز پرسیده شود. برای مثال، سوال درباره روش پژوهش و نمونه‌گیری و بخش تجزیه و تحلیل آماری، همچنین نحوه تدوین بیان مساله و فرضیات و در آخر نحوه تبیین یافته‌ها در فصل آخر پایان نامه معمولاً بخش‌هایی هستند که در جلسات دفاعیه عمدتاً مورد سوال واقع می‌شوند. و دانشجو می‌بایست تا حد امکان اشکالات موجود در آنها را قبل از جلسه دفاعیه رفع و رجوع نماید.

پنجمین نکته درباره جلسه دفاعیه عدم بحث و جدل با اساتید داور می‌باشد. مطمئناً برخی از اساتید داور برخی سوالات را به صورت عامدانه و ماهیتاً به اشتباه از دانشجو سوال می‌کنند تا میزان دانش و اطلاعات دانشجو را ارزیابی نمایند. معمولاً وقتی اساتید داور سوالی یا انتقادی مطرح می‌کنند در پاسخ حتماً سعی نمایید با رفرنس و مستند صحبت نمایید و به هیچ عنوان سعی نکنید تا اساتید را به چالش بکشانید و به جای آن صرفا پاسخ سوال را گفته و در صورتی که استاد داور از پاسخ شما به صورت کامل قانع نگردید سعی نمایید وی را اینگونه قانع نمایید که دیدگاه و نظر وی در مرحله اصلاحات نهایی بعد از پایان جلسه دفاعیه وارد خواهید نمود. ششمین نکته مهم در جلسه دفاعیه آن است که حداقل قبل از یک ساعت در اتاق دفاعیه کاملاً حاضر باشید و تمامی امکانات و لوازمی را که می‌خواهید از آنها استفاده نمایید وارسی کنید: برای مثال لپ تاپ و لوازم و دستگاه‌های مربوط به پاورپوینت. هفتمین و آخرین نکته طلایی قدر دانی از استادان و داوران می‌باشد. گاهاً بسیار مشاهده شده است دانشجویان به خاطر اضطراب و فشار جلسه دفاعیه در بخش تشکر و قدردانی یک یا دو نفر از اساتید حاضر در جلسه دفاعیه را از قلم می‌اندازند که بسیار نامناسب می‌باشد. یقیناً قبل از جلسه دفاعیه اسامی داوران و اساتید راهنما و مشاور را می‌دانید، بهتر است در یک اسلاید مجزا تمامی اسامی را نوشته و از همه آنها قدردانی لازم را به عمل بیاورید و از این راه مانع فراموش شدن فرد یا افرادی از اساتید حاضر در جلسه دفاعیه شوید